Tüketicinin bir malı satın aldığı esnada mağazasından doğrudan görüp incelemiyor, satıcı ile doğrudan yüz yüze iletişim içerisinde girmiyor, pazarlama uzaktan iletişim araçları yoluyla (internet, telefon, televizyon, radyo gibi) gerçekleştirilerek bu şekilde bir satış sözleşmesi kuruluyorsa, mesafeli satış sözleşmesinden bahsetmek gerekir. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve 27.10.2014 tarihinde yürürlüğe giren Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinde mesafeli sözleşmeler;  

Satıcı veya sağlayıcıya diğer tüketici sözleşmelerinden farklı olarak ek yükümlülükler yükleyen ve diğer sözleşmelerden farklı olarak mesafeli satışın doğası gereği tüketiciyi daha fazla korumayı amaçlayan emredici hükümler düzenlenmiştir. Bu koruyucu düzenlemelerden biri de tüketiciye tanınan cayma hakkıdır.

Cayma Hakkının Süresi:

Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin 9. Maddesi uyarınca Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Bu çerçevede tüketicinin cayma hakkını kullanması üzerine taraflar arasındaki sözleşme geçmişe etkili olarak ortadan kalkar ve taraflar sözleşme ile elde ettikleri edimleri geri vermekle yükümlü olurlar. Tüketicinin bu hakkı, bir diğer deyişle sözleşmeden dönme olarak yorumlanabilir.

Tüketicinin cayma hakkını kullanabileceği 14 günlük süre, mal teslimine ilişkin sözleşmelerde malın tüketiciye ya da tüketici tarafından belirlenen üçüncü bir kişiye teslim edilmesinden; hizmet teslimine ilişkin sözleşmelerde ise sözleşmenin kurulduğu günden itibaren işlemeye başlar. Elbette ki tüketici sözleşmenin kurulmasından malın teslimine kadar geçecek süre içerisinde de cayma hakkını kullanabilir. Cayma hakkının kullanıldığına dair bildirimin bu süre içinde satıcı veya sağlayıcıya yöneltilmiş olması yeterlidir. Satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkı konusunda tüketicinin bilgilendirildiğini ispat etmekle yükümlüdür. Tüketici, cayma hakkı konusunda gerektiği şekilde bilgilendirilmezse, cayma hakkını kullanmak için on dört günlük süreyle bağlı değildir. 

Tüketicinin cayma hakkı konusunda bilgilendirilmemesi durumunda dahi cayma hakkını kullanma süresi, cayma süresinin bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer. 

Cayma Hakkının Kullanılmasında Şekil ve Yöntem:

Tüketici cayma hakkını kullandığına ilişkin bildirimi cayma hakkı süresi dolmadan, yazılı olarak veya kalıcı veri saklayıcısı ile satıcı veya sağlayıcıya yöneltmelidir. Tüketicinin cayma hakkını kullanmak istediğini satıcı veya sağlayıcıya bildirmesi ile cayma hakkı kullanılmış olur. Cayma hakkının kullanılmasında tüketici, Yönetmeliğin ekinde yer alan formu kullanabileceği gibi cayma kararını bildiren açık bir beyanda da bulunabilir. Satıcı veya sağlayıcı, tüketicinin bu formu doldurabilmesi veya cayma beyanını gönderebilmesi için internet sitesi üzerinden seçenek de sunabilir.  İnternet sitesi üzerinden tüketicilere cayma hakkı sunulması durumunda satıcı veya sağlayıcı, tüketicilerin iletmiş olduğu cayma taleplerinin kendilerine ulaştığına ilişkin teyit bilgisini tüketiciye derhal iletmek zorundadır (MSY m.11). Cayma hakkının kullanıldığını ispat yükü ise tüketiciye aittir.

Cayma Hakkının Kullanılmasının Sonuçları

1 – Alınan Şeylerin Geri Verilmesi:

Yukarıda da belirttiğimiz gibi cayma hakkının kullanılması ile birlikte sözleşme geçmişe etkili olarak ortadan kalkacağından, satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkının kullanıldığının kendisine bildirildiği tarihten itibaren 14 gün içinde tüketiciden aldığı bedeli iade etmekle yükümlüdür. İade ile yükümlü olunan bedele, tüketicinin malın kendisine ulaşması için ödediği masraflar varsa bunlar da eklenmelidir (MSY md.12). Belirtilmelidir ki; tüketici tarafından ödemeler tek seferde yapılmamış olsa dahi, satıcı veya sağlayıcının aldığı ödemeleri tek seferde iade etmesi zorunludur. 

Tüketicinin cayma hakkını kullandığına ilişkin bildiriminden sonra satıcı malı kendisinin geri alacağına dair bir teklifte bulunabilir. Bu durumda tüketici, malı süresi içinde geri göndermek zorunda olmaz. Ancak satıcı tarafından böyle bir teklif tüketiciye yöneltilmemişse tüketici, cayma hakkını kullanmasından itibaren 10 gün içinde malı geri göndermekle yükümlüdür. Hemen belirtmek gerekir ki; tüketici, malın geri gönderilmesi masraflarından sorumlu olmaz.

2 – Tüketicinin Malın Uğradığı Zararlardan Sorumluluğu

Yönetmeliğin 13. Maddesinin 2. fıkrasında; “Tüketici, cayma süresi içinde malı, işleyişine, teknik özelliklerine ve kullanım talimatlarına uygun bir şekilde kullandığı takdirde meydana gelen değişiklik ve bozulmalardan sorumlu değildir.” hükmü düzenlenmiştir. Tüketicinin, aldığı ürünü, hükümde belirtilen koşullara uygun biçimde kullanımı “mutat kullanım” olarak ifade edilmektedir. Tüketici, malın işleyişine, teknik özelliklerine ve kullanım talimatlarına uygun şekilde kullandığı takdirde malda meydana gelen değişiklik ve bozulmalardan sorumlu tutulmaz. Bu nedenle, malda meydana gelen değişiklik veya bozulma, malın cayma hakkı süresindeki olağan kullanımını aşan bir zararsa, ancak bu durumda cayma hakkının kapsamının dışında bir durum oluştuğundan bahsedilebilecektir. Ancak ürünün paketinin açılmış olması durumunda, mutat kullanımı aşan bir hasar ya da bozulmadan bahsedilemeyeceğinden, tüketicinin bu durumda da cayma hakkı bakidir. 

Uygulamada ürünün paketinin açıldığı gerekçesiyle ürün iadesinin kabul edilmediği durumlara çoklukla rastlansa da tüketicinin ürünü mutat kullanım sınırı dahilinde kullanabilmesi için paketin açılması zaruri olduğundan, satıcı tarafından bu sebeple iadenin kabul edilmemesinin haklı bir nedene dayandığı düşünülemez. Bahsedilen bu durum cayma hakkı kapsamındaki tüm mallar için geçerlidir, bu yüzden; elektronik cihazlar, dayanıklı tüketim malları gibi ürünler için de istisna arz etmez.

Cayma Hakkı Kapsamında Olmayan Mallar:

Tüketiciye mesafeli satış sözleşmelerinde tanınan cayma hakkı, her çeşit mal bakımından söz konusu değildir. Sağlık, hijyen, kişiye özel hazırlanma gibi sebeplerle bazı mallar istisnaidir.

Yönetmeliğin 15. Maddesinde sınırlı sayıda belirtilen mallar, nitelikleri gereği cayma hakkı kapsamının dışında tutulmuştur. Bu maddede sayılan mallar aşağıda sıralanmıştır:

• Fiyatı finansal piyasalardaki dalgalanmalara bağlı olarak değişen ve satıcı veya sağlayıcının kontrolünde olmayan mal veya hizmetlere ilişkin sözleşmeler.
•  Tüketicinin istekleri veya kişisel ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanan mallara ilişkin sözleşmeler.
•  Çabuk bozulabilen veya son kullanma tarihi geçebilecek malların teslimine ilişkin sözleşmeler.
• Tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olan mallardan; iadesi sağlık ve hijyen açısından uygun olmayanların teslimine ilişkin sözleşmeler.
• Tesliminden sonra başka ürünlerle karışan ve doğası gereği ayrıştırılması mümkün olmayan mallara ilişkin sözleşmeler.
• Malın tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olması halinde maddi ortamda sunulan kitap, dijital içerik ve bilgisayar sarf malzemelerine ilişkin sözleşmeler.
• Abonelik sözleşmesi kapsamında sağlananlar dışında, gazete ve dergi gibi süreli yayınların teslimine ilişkin sözleşmeler.
• Belirli bir tarihte veya dönemde yapılması gereken, konaklama, eşya taşıma, araba kiralama, yiyecek-içecek tedariki ve eğlence veya dinlenme amacıyla yapılan boş zamanın değerlendirilmesine ilişkin sözleşmeler.
• Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler veya tüketiciye anında teslim edilen gayrimaddi mallara ilişkin sözleşmeler.
• Cayma hakkı süresi sona ermeden önce, tüketicinin onayı ile ifasına başlanan hizmetlere ilişkin sözleşmeler.

Örneğin tüketici üzerinde isminin yazdığı bir takıyı cayma hakkı kapsamında iade edemez. Buna benzer, ambalajı açıldıktan sonra iade edilmesi hijyenik olmayan kozmetik ürünleri, raf ömrü kısa olan yoğurt gibi gıda ürünleri de cayma hakkı kapsamına değerlendirilemez. Yine tüketicinin internet üzerinden bir İngilizce eğitim sunumu yahut bir bilgi bankasına üyelik satın aldığında, hizmetin anında ifası söz konusu olduğundan bunlar da cayma hakkı kapsamında iade edilemez.