Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 11 nolu Protokol ile değiştirilen son şekline göre (İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme),bireylerin,tüzel kişiliklerin,toplulukların birçok temel hak ve hürriyeti tanımakta ve bunların korunması için güvenceli bir sistem getirmektedir.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi  isimli bir mahkeme sözleşme de tanınan temel hak ve hürriyetleri, Sözleşmeyi imzalayan bir devlet tarafından ihlâl edilen kişiler, bu devlete karşı, bu Mahkemeye “bireysel başvuru ” denen bir usûlle başvurabilirler.AİHS imzalayan ülkelerden biri tarafından bir devletin yargı yetkisi içinde bulunan ve sözleşmede güvence altına alınan hakların ihlal edilmesinden dolayı zarar gördüğünü iddia eden herkes başvuru hakkına sahiptir.

AİHS’e başvuru yapılması için 35 md. gereğince başvurucunun iç hukuk yollarını tüketmesi gerekmektedir. AİHM başvurusu, AİHM Bireysel Başvuru Formu kullanılarak yapılır. Başvuru formunun usulüne uygun doldurulması gerekir,Usulüne uygun yapılmayan başvurular usulden reddedilmektedir.Ayrıca başvuru süreye tabi olup başvuruya konu olacak davanın kesin karar tarihinden sonra 6 ay içinde mahkemeye başvurması gerekmektedir.Aksi halde mahkeme başvuruyu yine usulden reddetmektedir.

AİHM’E KİMLER BAŞVURU YAPABİLMEKTEDİR?

Bireysel başvuru hakkı 11 Nolu Ek protokol ile kapsamı genişletilmiş sözleşmeye taraf devletin yargı yetkisi içinde bulunan bu sözleşme ile korunan hakların ihlal edilmesinden dolayı zarar gören şahsın bireysel başvuru yapabileceği gibi özel hukuk tüzel kişileri,(Şirketler )hükümet dışı örgütler,kişi grupları AİHM’e başvuru hakkına sahiptir.Dini cemaatler,sendikalar,tüzel kişiliği olmayan topluluklarda Sözleşmeyle korunan haklarından birinin ihlali neticesinde başvuru olanağı mevcuttur.Çocuklar adına da bireysel başvuru hakkı mevcuttur. Çocuğun anne ve babası veya vasisi başvuruda bulunulabilecektir. Mahkeme hayatta olmayan biri  hakkında yapılacak başvuruyu reddetmektedir bu durumun bir istisnası davadan  önce vefat eden başvurucunun mirasçıları veya dava sürecinde vefat eden başvurucunun bu haktan etkilenecek mirasçıları, mirasçılık belgesini sunmak suretiyle başvuruyu devam ettirebilirler.

AİHM’E KONU BAŞVURULARININ KABULEDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI

AİHM’e başvuru yapabilmek için kural olarak iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekir.Ancak, etkili bir iç hukuk yolu olmadığı düşünülüyorsa doğrudan başvuru yapılabilir.Birden fazla iç hukuk yolunun varlığı halinde herhangi birinin tüketilmesi yeterlidir.İş sözleşmesinin haksız feshi talepli açılan davada ilk derece mahkemesinin kararından sonra istinafa ya da temyize sonuç alınamaması halinde Anayasa mahkemesine bireysel başvuru yapılmalı karar tatmin edici olmaz ise 6 ay içinde AİHM’e başvuru yapılması gerekmektedir.Ancak bu durumda AİHM’e başvuru koşullarından iç hukuk yolunun tüketilmiş olması şartı sağlanmış olmaktadır.İstinaf ve Temyize kapalı olan davalarda kesin karardan 30 gün içinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapılmalı iç hukuk yolunun tüketilmesi şartı yerine getirilmelidir

Yargılamanın makul süreyi aşması halinde, mahkemenin karar vermesi ve sonuçlanması beklenmeden, Anayasanın 36. maddesinin ve sözleşmenin 6/1. maddesinin ihlali nedeniyle öncelikle Anayasa Mahkemesine, olumlu sonuç alınamaz ise AİHM’e başvuru yapılabilir.

Tutuklu yargılama devam ederken, tutukluluğun hukuka aykırı bir şekilde sürdürüldüğü düşünülüyorsa, gerekli itiraz yolları tüketildikten sonra, tutukluluğun hukuka aykırı olduğu, tutuklu yargılamayı gerektirecek bir durumun olmadığı düşünülüyorsa, tutukluluğun sona erdirilmesinin sağlanması için, öncelikle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yoluna gidilmeli, olumlu bir karar alınamaz ise AİHM’ ne başvuru yapılmalıdır.

AİHM’de başvuruya esas konuyla aynı başka bir uluslararası yargıya taşınmış davalarla alakalı yapılan başvurular reddedilmektedir.Ancak konu itibariyle aynı ancak içerik yönünden farklı davalar ulusalarası yargı kuruluşlarında görülmüş olsa dahi AİHM’de bireysel başvuruya konu edilebilir.

AİHM’E KONU BAŞVURULARININ KABULEDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI

AİHM’e başvurusunun kabul edilebilirlik şartını taşıması için AİHM tarafından formatı hazırlanan, başvuru formunun eksiz doldurulması ve imzalanması, başvuru temsilci vasıtasıyla yapılıyorsa yine mahkeme tarafından formatı hazırlanan yetki belgesinin başvurucu ve temsilcisi tarafından imzalanması, eklenecek belgelerin ve mahkeme kararlarının tarih sıralaması ile kısa bir ve öz bir şekilde özetlenmesi gerekmekte Sözleşme kapsamında korunan hangi hakkın ihlal edildiği ve iç hukuk yollarının tüketildiğini açıkça ortaya koyması gerekmektedir Bireysel başvuru ve ekleri, AİHM’in  European Court Of Human Rigts, Council Of Europe, 67075 Starsbourg Cedex – FRANCE adresine posta yoluyla iadeli ve taahhütlü gönderilmelidir. Mahkemenin resmi dili İngilizce ve Fransızca olup başvuru sözleşmeye taraf devletin dili ile yapılabilmektedir.Ancak mahkemenin kabul edilebilirlik kararından sonra yazışmalar Mahkeme tarafından İngilizce veya Fransızca yapılmaktadır.

AİHM’İN BİREYSEL BAŞVURUYU İNCELEMESİ VE KARAR SÜRECİ

Bireysel başvuruda mahkeme öncelikle dava süresi içinde açılmış olup olmadığı İç hukuk yolları tüketilmiş mi bu husuuslar hakkında inceleme yapar;Bu hususların eksikliği ya da başvuru konusunun önemsiz,dayanaktan yoksun olması nedeniyle, mahkemenin saptadığı başkaca ya da eksik bir huşus nedeniyle başvuru hakkında kabul edilemezlik kararı verebilir. AİHM tarafından verilen kabul edilemezlik kararları kesindir.Başvuruların reddedilme gerekçesi belirtilmemekle birlikte başvuru yaparken usuli hususlara önem verilmelidir.Başvurunun avukat ile başvuru şartı bulunmamasına rağmen AİHM’e yapılan başvurunun, savunma ve adil yargılanma hakkının daha etkin bir şekilde kullanımının sağlanması için bir avukat aracılığıyla yapılmasında yarar vardır.

AİHM KARARLARIN  HUKUKİ NİTELİĞİ  KARARI VE İCRASI VE YAPTIRIMI

Mahkeme başvuruları önce ön koşullar açısından inceler ve bir eksiklik olamaması durumunda başvurunun esastan incelenmesine karar verir.AİHM’in ön koşulları taşımayan red kararları kesin olup başvuru yolu bulunmamaktadır.(m.35) Kabuledilebilirlik şartını taşıyan başvurular için esas için incelemeden önce sözleşmeye taraf devletlere dostane çözüm önerebilir tarafların uzlaşmasını sağlayabilir.Ancak dostane çözüm yolundan bir sonuç alamaması durumunda davayı esastan incelemektedir.Mahkeme başvuru sahibinin sözleşmece korunan bir hakkının doğrudan ihlal edildiği hükmüne vardığında sözleşmeci devletlerin işlemin iptalini doğrudan hükemedememektedir.Ancak .Mahkeme başvuru sahibinin sözleşmede tanınan bir hakkının devlet tarafından ihlâl edildiği kanısına varırsa bir takım yaptırımlara hükmetmektedir Öncelikle Devlet de Mahkeme tarafından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı bulunan eylem ve işlemini geri almak zorunda değildir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları bağlayıcıdır fakat hükmün cebri icrası mümkün değildir.Mahkemenin devlete karşı yaptırımı yalnızca tazminata hükmetmekten ibarettir.Sözleşmenin m.41 maddesinde “hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder” demektedir.Kararların uygulanması Avrupa Konseyi tarafından denetlenmektedir.Söz konusu kararla tazminata hükmedilmiş ise tazminat başvurucuya 3 ay içinde ödenmesi gerekmektedir.Ayrıca tazminata hükmedilen devletin bu hak ihlalini ortadan kaldırmak üzere yasal değişiklik kanuni düzenleme yapıp yapmadığını,Tazminatın yanında başvurucunun maksimum seviyede mağduriyetinin giderilip giderilmemesi hususlarında denetim kapsamında takibe almaktadır.